Kemiklerde ağrı, ani duygu değişimleri, depresyon, yorgunluk, kas güçsüzlüğü… Günlük hayatta sık sık duyduğumuz, konuştuğumuz ya da hissettiğimiz bu zorlukların hepsinin tek bir sebebi olabileceğini söyleyebilir miyiz? Eğer D vitamini eksikliğiniz varsa evet. Vücutta pek çok görevi bulunan D vitamininin eksikliği kendini farklı şekillerde gösterebilir. Peki D vitamini eksikliğinin dünyada görülme sıklığı nedir? D vitamini eksikliği nasıl anlaşılır? D vitamini eksikliğinin belirtileri nelerdir? D vitamini eksikliği ihtimalinde kimler daha riskli? D Vitamini eksikliği ile ilgili bu soruların cevaplarına bakalım.,
D Vitamini Nereden Alınır ?
Güneş ışınlarına maruz kalındığında D vitamini ciltte doğal yollarla sentezlenir. Fakat güneş ışınlarına çok fazla maruz kalmak ciltte yaşlanmaya ve kansere neden olabildiği için çoğu insan diğer kaynakları tercih eder. İhtiyaç duyulan D Vitamini, üç yolla alınabilir:
- Cildin vitamini kendisinin üretmesi
- Diyet
- Vitamin takviyesi almak
Ciltte vitamin üretimi cilt rengi, güneş koruyucusu kullanımı, güneşe maruz kalınan saatler, mevsim, enlem, boylam ve hava kirliliğine bağlı olarak değişmektedir. Güneş ışınlarının dünyaya ulaştığı açı olan Zenith açısı D vitamini sentezinde etkilidir. Sabah erken ve öğleden sonra geç saatlerde ve kış aylarında Zenith açısı artar ve ışınlar ozon tabakasında daha uzun yol kat edeceğinden dünyaya ulaşana kadar büyük oranda emilir.
Ülkemizde Zenith açısı Mayıs-Kasım ayları arasında D Vitamini sentezi için uygundur. Bu aylarda 10:00-15:00 saatleri arasında tüm vücudun MED (ciltte hafif pembelik oluşturacak kadar) güneşe maruz kalması vitamin D3 sentezlenmesini sağlar. Kol ve bacakların haftada 2-3 kez MED oluşturacak sürenin %25-%50’si kadar süreyle güneşe maruz kalması ciltte yeterli D vitamini sentezini sağlayacaktır.
D Vitamini Eksikliği Nedir?
D vitamini eksikliği, sağlıklı kalabilmemiz için yeterli miktarda D vitamini alamadığımız anlamına gelir. Eksikliği şiddetli belirtilere yol açan Vitamin D, vücutta çok farklı işlevler için kullanılır. Örneğin kemiğin ana yapı taşlarından biri olan kalsiyumun emilebilmesi için D vitaminine ihtiyaç vardır. Sinir sisteminin, kasların çalışabilmesi ve bağışıklığın devam etmesine yardımcı olur.
D vitamini eksikliğine yol açan nedenler şöyle sıralanabilir:
• Yetersiz alım veya emilim: Güneş ışığını doğrudan ve yeterince alan deride vücutta ihtiyaç duyulan tüm D vitamini karşılanabilir. Ancak çoğu insan, kapalı alanda fazla vakit geçirdiğinden veya fazla güneş kremi kullanımından dolayı yeterince alamaz. Özellikle kış aylarında güneşten alınacak D vitamini oranı oldukça düşer.
• Diyetle yetersiz alım: Sadece diyetle alınan yiyeceklerle vücudun ihtiyacı olan miktarı karşılamak oldukça zordur.
• Yağ malabsorbsiyonu
• Gastrektomi
• İnce bağırsak hastalıkları (Çölyak, inflamatuvar bağırsak hastalıkları vb.)
• Pankreas yetersizliği
• 25-hidroksilasyon defekti
• Kronik karaciğer hastalıkları (siroz gibi)
• 1-alfa-25-hidroksilasyon defekti:
• Hipoparatroidi
• Renal yetmezlik
• Vitamin D bağımlı rikets tip 1
• Kalsitriole hedef organ cevapsızlığı (D vitamini rezistansı)
• Herediter vitamin D bağımlı rikets (Vitamin D bağımlı rikets tip 2)
• D vitamininin inaktif metabolitlerine artmış yıkımı
• Antikonvülzanlar (fenitoin, fenobarbital)
• Antifungal ilaçlar (ketokonazol) • Antitüberküloz ilaçlar (rifampisin, izoniazid)
• Anti-retroviral ilaçlar
• Glukokortikoidler
• D vitamini bağlayan proteinlerin kaybı/eksikliği
D Vitamini Eksikliğinin Belirtileri
Bazı insanlarda D vitamini eksikliği bulunmasına rağmen herhangi bir belirti görülmeyebilir. Genelde eksiklik yorgunluk, genel vücut ağrısı gibi belirtilerle kendini gösterir. Eksiklik ciddi seviyelere ulaştıysa kemik ağrısı ve yürümekte zorluğa neden olan kuvvet kaybı görülebilir. Buna ek olarak, eksiklik durumunda bağışıklık sistemi görevini tam olarak yerine getiremeyeceği için hastalanma oranı ve enfeksiyon sıklığında artış görülebilir. El ve ayak bilekleri, omuz eklemeleri ve parmaklarda ağrı, değişken ruh hali, depresyon, uykusuzluk, baş ağrısı, saç dökülmesi gibi belirtileri de saymak mümkündür.
Yetişkinlerde uzun süreli D vitamini eksikliği; kemik erimesi, kemik yapısında bozukluk, kas güçsüzlüğü ve düşme riskinde artışa neden olur. Çocuklarda ise raşitizm adı verilen rahatsızlığa yol açar. Raşitizm, çocuklarda genellikle aşırı ve uzun süreli D vitamini eksikliğinden dolayı kemiklerin yumuşaması ve zayıflamasıdır. Raşitizm, büyüme geriliği, bacaklarda eğrilik, el ve ayak bileklerinde kalınlaşma, göğüs kemiği deformitesi gibi kemik yapısında kalıcı bozukluklara neden olur. Hastalık yetişkinlerde görülürse osteomalazi adı verilir ve kemiklerde kırılmaya kadar ilerleyebilir.
Hangi Seviyeler Normal ?
Ölçülen D vitamini seviyeleri nanomole / litre (nmol / L) veya nanogram / mililitre (ng / mL) olarak ifade edilir. Buna göre yapılan çalışmalar göstermiştir ki :
• 30 ng/ml’nin (75 nmol/L) üzerindeki düzeyi yeterli,
• 20-30 ng/ml (50-75 nmol/L) arası yetersizlik,
• 20 ng/ml’nin (50 nmol/L) altındaki düzeyi eksiklik olarak tanımlanmaktadır. (1)
KİMLER RİSKLİ?
D vitamini eksikliği açısından riskli gruplar şöyle sıralanabilir:
• Yaşlılar : Yaş ilerledikçe cilt incelir ve D vitamini üretimi azalır. Dolayısıyla ileri yaştaki insanlar risk grubundadır.
• Güneşe yetersiz maruziyet : Sürekli güneş kremi kullanan, cildi tamamen giysilerle örütülü olan veya sürekli kapalı alanda kalan kişiler, eksiklik geliştirmeye yatkın olabilir.
• Koyu cilt rengine sahip olanlar: Ten rengi koyulaştıkça aynı miktar güneş ışığına maruz kalan daha açık tenli bireylere göre vücutta daha az D vitamini üretilir.
• Obezite : Vücutta gebelik, obezite gibi nedenlerle artmış ihtiyaç, D vitamini eksikliğini tetikleyebilir.
• D vitamin metabolizmasını hızlandıran ilaç kullanımı
• Osteoporoz
• Osteomalazi
• Nontravmatik (spontan) kırık oluşumu
• Malabsorbsiyon sendromları
• Kronik böbrek yetmezliği
• Kronik karaciğer hastalığı
• Hiperparatroidi
Dünya’da D Vitamini Eksikliği
Dünyada D vitamini eksikliği görülme sıklığı giderek artmaktadır ve 1 milyara yakın kişide D vitamini eksikliği olduğu tahmin edilmektedir. Yapılan araştırmalarda D vitamini eksikliği prevalansı(hasta oranı) %40 ile %100 arasında değişmektedir.Ülkemizde de D vitamini eksikliği yaygın olarak görülmektedir. Konu ile ilgili yapılan araştırma sayısı günden güne artmaktadır ve D vitamini eksikliği ile kas iskelet sistemi ağrıları, osteoporoz, diabetes mellitus, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar, otoimmun hastalıklar, uyku bozuklukları, kanser ve mortalite artışı arasında muhtemel bir ilişki olup olmadığı incelenir.
Dünya genelinde D vitamini eksikliği bu sıklıkta tespit edilirken, bazı bölgelerde özellikle daha fazla vaka görülmektedir: Kuzey Asya ve Ortadoğu’da ciddi eksiklik olarak adlandırılabilecek düzeyler çok daha yüksek oranda bulunmaktadır. Yapılan çalışmalara göre D vitamini eksikliğinin, İran’da %67, Lübnan’da %84, Tunus’ta %29, Suudi Arabistan’da %90’a varan oranlarda, Asya kıtasında ise Japonya’da %42, Hindistan’da %30-%48, Bangladeş’te %35, Rusya’da %47, Çin’de %45 olduğu belirtilmiştir.
Türkiye’de D Vitamini Eksikliği
Türkiye de D vitamini eksikliğinin sıkça görüldüğü ülkelerden. Çeşitli araştırmalar bu konudaki yüksek oranları gözler önüne seriyor. 14-44 yaş arası 48 kadında yapılan bir araştırmada giyim şekillerine göre %40 ile %60 oranında D vitamini eksikliği saptanmıştır. Ege bölgesinde 20 yaş üzeri 391 erişkinde yapılan bir araştırma-da D vitamini eksikliği %74,9 oranında saptanmıştır. Kadınlarda D vitamini eksikliği erkeklerden anlamlı derecede yüksektir (%78,7 vs %66,4).
21-52 yaş arası 118 ofis çalışanıyla yapılan bir araştırmada, yaz aylarında yapılan ölçümlerdeki ortalama D vitamini düzeyleri kış aylarında yapılan ölçümlere göre anlamlı olarak yüksek saptanmıştır. Yaz ve kış aylarında yapılan ölçümlerde D vitamini hafif eksiklik olarak nitelendirilebilecek olanların oranı sırasıyla %60,2 ve %96,6 olarak bulunmuştur.